Šetnja leskovačkom čaršijom - od turske kasabe do industrijskog grada

Poslednji u nizu uspeha je otvaranje druge faze stalne postavke Vremeplov leskovačkog kraja krajem juna koja oslikava najznačajniji istorijski period grada Leskovca, period između dva svetska rata kada je turska kasaba na Veternici pretvorena u trgovački i industrijski centar.

Šetajući leskovačkom čaršijom, putovanje je nastavljeno kroz trgovačku priču pored razboja koji je kralj Milan poklonio leskovačkoj tkačkoj školi gde je rečeno da su Leskovčani trgovali industrijskim proizvodima od čuvene industrijske konoplje. Leskovački trgovci su uglavnom bili sluge kod Turaka, nisu bili pismeni i mnogo su se mučili u izgradnji kapitala. Trgovali su sa užarijom, uvozio se vuneni gajtan koji je bio veoma tražen i Leskovčani su doneli istorijsku postavku i odlučili da ga proizvode. Godine 1884. otvorena je prva srpska gajtanara danas jedini Tekstilni muzej u Srbiji. Ubrzo nakon toga otvorena je i druga koja je sa prvom spojena i otvorena je prva fabrika štofa 1896. godine. Zanimljivo je da Leskovac nije tada posedovao učene tekstilce zato je otvorena 1890. prva tkačka škola koja radi i dan danas.

Putovanje je nastavljeno predanjem o fabrikama koje su radile na parne mašine i o hidrocentrali na Vučjanki otvorenoj 1903. godine, drugootvorenoj u Srbiji.

Dimitrijević je rekao: „1896. godine otvorena je prva fabrika sa parnim mašinama, već 1903. godine u Leskovac je stigla struja. Druga hidrocentrala u Srbiji i prvi dalekovod u Srbiji, od Vučja do Leskovca, podignut je za potrebe leskovačke industrije. Ova hidrocenrala i dan danas radi sa istim mašinama koje su instalirane 1903. godine. Između dva svetska rata broj fabrika narastao je na 35 industrijskih preduzeća, na 13 tekstilnih fabrika. Prva fabrika gume u Jugoslaviji otvorena je u Leskovcu, druga fabrika gume je takođe otvorena u Leskovcu. Nakon Drugog svetskog rata sve je to odneseno za Niš i Sloveniju.“

Prisutnesu se upoznali i sa starim leskovačkim porodicama Kukarima i Vlajčićima, kao i sa originalnom recepturom za pastu koju su oni pripremali u fabrici sapuna u kojoj se danas nalazi Leskovački kulturni centar.

Govoreći o bankama između dva svetska rata, Nebojša Dimitrijević rekao je sledeće:

„Leskovac je imao i šest banaka, i tih šest banaka bile su u vlasništvu Leskovčana, nisu imale strani kapital, ni ispostavu Narodne banke, jer je tada počeo Drugi svetski rat. Sav novac koji se u Leskovcu ulagao, bio je novac Leskovčana. Kada je udarila kriza, Leskovčani nisu to toliko teško podneli, jer nisu bili vezani za američki novac, za evropski novac, već za sopstveni kapital koji su ulagali i vraćali svom gradu.“

Pod budnim okom direktorke Narodnog muzeja Mire Ninošević Diimitrijević je predstavio neke od predmeta iz tog perioda. Svećnjake pred kojima su odbornici polagali zakletvu, a koji su prestali da se koriste posle Drugog svetskog rata, prangiju iz koje se pucalo na važne datume i doboš za važne objave.

Pažnja je posvećena i Mihajlu Babamilkiću koji je više puta bio predsednik opštine Leskovac i njegovoj rečenici: „Sas male pare pravim džumbus!“

Na današnjem obilasku bilo je reči i o garderobi u to vreme, a izložene su haljine koje prikazuju razvoj ženske mode od perioda nakon oslobođenja od Turaka do haljina koje su stigle iz Pariza. U okviru postavke izložena je i haljina poklon Narodnog pozorišta Leskovac.

U tom peridou održavali su se aeromitinzi – žene su se tada prvi put vozile avionom, tačnije 1935. godine, na aerodromu. Od 1930. godine vatrogasno društvo priređivalo je zabave, sedeljke, humanitarna druženja, takođe smo imali i veoma jako sokolsko društvo. Nastavljajući priču o društvenom životu Leskovca je rečeno da su žene aktivno učestvovale u životu, da je bilo pevačkih društava i 10 fudbalskih klubova, jedan sa nazivom FK Mančester. Leskovac je bio grad kafana, prema podacima 1931. imao je čak 105 kafana. Na 42 muška stanovnika dolazila je po jedna kafana, što znači da je čitava muška populacija mogla da se smesti u leskovačke kafane. Kafane su bile i mesta u kojima su radili prvi bioskopi i prva pozorišta. Prvi profesionalni bioskop je doneo Jovan Denić iz Amerike, najpoznatiji u to vreme je bio Slavujev bioskop koji kažu bio mag marketinga tog vremena.

Šetnja Srpskim Mančesterom je završena u rekonstuisanoj leskovačkoj kafani tog perioda sa nameštajem iz Malog Kaspera i objašnjenjem kako je Bure dobio nadimak:

„Počelo je sa Dimitrijem, dedom Miodraga Gligorijevića Bureta, koji je za opkladu popio bure od 14 litara piva i tako su dobili nadimak Bure. Još pre Prvog svetskog rata su pravili ćevape, nasledio je njegov sin Milan, a njihova radnja nalazila se na mestu današnje statue laneta u parku, do je nakon njega Dimitrijev unuk Miodrag doveo do savršenstva, čuveni Miodrag Bure.“

„Nažalost, epidemija virusa korona je pred nas stavila brojne izazove pa su trenutno onemogućene masovne posete muzeju, a veliko je interesovanje za ovu postavku. Svakako se obilazak organizuje u manjim grupama od desetak ljudi, pa pozivam sve naše sugrađane da posete Narodni muzej. Zahvaljujem direktorki i njenim zaposlenima na gostoprimstvu i stručnom kustosu Nebojši Dimitrijevići na iscrpnim objašnjenjima. Hvala vam što svojim vrednim radom čuvate od zaborava našu bogatu istoriju. Vrlo je važno da upamtimo našu istoriju, jer kako je rekao naš poznati pesnik Rade Jović „Mi Leskovčani na malečku stoličku sedimo i u golemo nebo gledamo.“.“

Nebojša Dimitrijević, kustos Narodnog muzeja, koji je i zvanično proglašen najboljim kustosom u Srbiji je kazao da je ova druga faza postavke Vremeplov leskovačkog kraja, koja je vredna 22 miliona. „Važno je da mi koji baštinimo i svi ostali ljudi shvatimo važnost čuvanja tradicije i identiteta, a muzeji jesu čuvari tradicije i najbolji pokazatelji onoga što je bilo. Naročito ako time možete da se ponosite, ako ste jedinstveni, onda to treba i da pokažete. To shvataju zaposleni u muzeju, to shvataju predstavnici lokalne samouprave, a polako dopiremo i do naših građana koji su zaista zaiteresovani za ono što trenutno imamo da im ponudimo. 2015. godine je otvorena postavka u prizemlju muzeja i ona obuhvata period od praistorije do perioda osvajanja Turaka, dok ova kreće od 1878. godine. Ovde nismo završili, očekuje nas i treća faza koja nosi radni naziv „Oslobodilačke bune i ratovi“ i ona će obuhvatiti Prvi srpski ustanak, Drugi srpski ustanak i Prvi svetski rat.“